Hai chiếc bát sứ trắng chạm nổi hình rồng từng là đồ dùng cho vua ở cung Thăng Long.
Hai chiếc bát nằm trong số 23 hiện vật được Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam ký quyết định công nhận là bảo vật quốc gia vào tháng 12 năm 2021. Hiện là một trong hai chiếc bát được trưng bày tại triển lãm Bảo vật cung đình Thăng Long trong khuôn viên Hoàng thành Thăng Long.
Bát lớn có chiều cao 6,5 cm, đường kính miệng 14,5 cm, đáy 6,5 cm. Các loại bát nhỏ hơn có cùng chiều cao nhưng đường kính miệng 12,4 cm, đáy 5,2 cm. Hai chiếc bát có dạng hình cầu, thân cong đều, miệng loe, mép miệng tròn và hơi cong ra ngoài. Đế cao, thành mỏng, dày trung bình 0,15-0,3 cm, xương màu trắng sữa, men trong, hoa văn nổi trong nước khi tráng men.
Hai chiếc bát sứ được sử dụng có kích thước khác nhau nhưng cấu tạo và kết cấu đều giống nhau. Hình ảnh: Hoàng thành Thăng Long
Theo hồ sơ kho tàng của Cục Di sản văn hóa, một chiếc bát lớn được phát hiện trong lớp đào ở khu A, thuộc khu di tích khảo cổ học 18 Hoàng Diệu, Ba Đình, cùng nhiều hiện vật sành sứ, gốm men thời kỳ đầu. Thời Lê sơ. . Chiếc bát bị vỡ và mất một số mảnh. Các mảnh vỡ nằm ở vị trí cho thấy chiếc bát đang chịu áp lực từ các lớp đất phía trên. Sau khi khai quật, các mảnh vỡ được ghép lại, phần bị mất được phục hồi bằng bột đá và keo hai thành phần.
Chiếc bát nhỏ được phát hiện ở độ sâu 1,7-1,8 m tính từ mặt đất, cách vị trí chiếc bát lớn khoảng 100 m. Chiếc bát nằm với nhiều di vật gốm tráng men cao cấp thời Lê Sơ, sành sứ, vật liệu kiến trúc …, phủ lên dấu vết của một chiếc thuyền độc mộc. Khi đó, bát om và nứt quanh thân nhưng chưa tách ra. Sau đó, phần bị nứt được gia cố bằng keo.
Địa điểm khai quật cái bát. Hình ảnh: Cục Di sản Văn hóa cung cấp
Kích thước khác nhau, nhưng cấu tạo, đề tài và kỹ thuật trang trí trên hai chiếc bát đều giống nhau. Hoa văn được trang trí trong bát. Cách miệng bát khoảng 1,8 cm là hai đường nổi, bên dưới là hình ảnh hai con rồng bay trên mây tạo thành hình tròn trên thành bát. Đầu rồng ngẩng cao, miệng nhả ngọc, thân uốn thành nhiều đoạn, đuôi duỗi ra sau, hai chân như bước trên mây. Rồng có bờm và trán nhô cao, năm móng vuốt – đặc điểm của hình tượng rồng tiêu biểu cho hoàng đế. Chính giữa bát có đắp nổi chữ “Quán”.
PGS.TS Bùi Minh Trí – Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh thành – cho biết, trong các chuyến thăm Việt Nam, Thủ tướng Nhật Bản Junichiro Koizumi (năm 2002) và Tổng thống Pháp Jacques Chirac (năm 2004) đã đến thăm Hoàng thành. Thăng Long và chiêm ngưỡng bát sứ. Ông Trí nói: “Cả hai đều khen chiếc bát có vẻ đẹp tinh tế, hoàn mỹ, chất lượng và xuất xứ cao quý”.
Hoa văn rồng hiện rõ khi chiếc bát được chiếu sáng. Hình ảnh: Hoàng thành Thăng Long
Hai chiếc bát được công nhận là bảo vật quốc gia vì là hiện vật gốc, độc bản, có giá trị văn hóa đặc biệt, gắn liền với khu di tích Hoàng thành Thăng Long..
Chiếc bát có từ thời Lê sơ thế kỷ 15-16. Chữ “Quan” in trên bát cho thấy đây là sản phẩm của lò quan – nơi được triều đình đặt ra để sản xuất các vật phẩm phục vụ vua và hoàng tộc. . Đây cũng là nơi quy tụ những nghệ nhân giỏi nhất từ các làng nghề trên cả nước.
Ông Bùi Minh Trí cho biết, hai chiếc bát là đồ dùng của vua nên được gọi là đồ dùng của cung đình. Ngoài ra, ngai vàng còn dùng để chỉ đồ dùng của nữ hoàng. Chiếc bát được khai quật cùng nhiều đồ cao cấp khác, trong đó có một số bát đĩa có chữ Trường Lạc.
Theo Đại Việt sử ký toàn thưTrường Lạc là tên một cung điện trong hoàng cung Thăng Long thời Lê sơ. Vua Hiến Tông tôn mẹ là Hoàng hậu Nguyễn Thị Hằng làm thái hậu và lấy tên cung điện này làm chữ viết tắt, gọi là Trường Lạc thái hậu. Sau đó, bà tiếp tục được tôn làm Trương Lạc Thái thái hậu. Vì vậy, Cung Trường Lạc thường gắn liền với Hoàng hậu Nguyễn Thị Hằng.
Theo PGS Bùi Minh Trí, hai hiện vật đáp ứng đầy đủ các tiêu chí: xương được làm từ cao lanh và phủ men, nung ở nhiệt độ trên 1.200 độ C, thủy tinh hóa toàn bộ độ dày, âm thanh tốt. giống hình chuông, nửa trong mờ (ánh sáng có thể xuyên qua một nửa bề dày của xương).
Xương gốm – cốt của sản phẩm gốm, dưới lớp men hoặc trang trí – được làm từ cao lanh có độ tinh khiết cao, khi nung ở nhiệt độ cao giúp sản phẩm có xương mỏng, trong suốt mà vẫn đảm bảo an toàn. độ tin cậy. Nguyên liệu tạo men trắng cũng được tinh chế kỹ lưỡng để có được lớp men mỏng, trong. Sản phẩm được nung đơn chiếc với nhiệt độ và kỹ thuật tiêu chuẩn.
Hai hiện vật được làm bằng khuôn trong hay còn gọi là kỹ thuật in hoa, tức là dùng khuôn để tạo hoa văn trên bào thai gốm trước khi tráng men. Để in được các chi tiết, hoa văn mỏng thì phải thực hiện khi lõi còn ướt, yêu cầu độ chính xác gần như tuyệt đối.
Theo tài liệu của Bảo tàng Lịch sử Quốc gia, những chiếc bát sứ tráng men trắng có trang trí rồng bằng xương mỏng hiện chỉ còn ở khu di tích Lam Kinh (Thanh Hóa), Hoàng thành Thăng Long, nhưng với số lượng hạn chế. Tại lăng và đền thờ vua Hậu Lê ở Lam Kinh, các nhà khảo cổ học đã phát hiện một số mảnh bát sứ trắng có chạm nổi hình rồng năm móng nhưng chưa thể lắp ghép hoàn chỉnh. Tại Hoàng thành Thăng Long, nhiều mẫu vật đã được phát hiện, nhưng ít mẫu vật còn nguyên hình dạng.
Hồ sơ bảo vật ghi: “Không chỉ là những bản sao độc nhất vô nhị mà đây còn là những hiện vật hoàn chỉnh nhất trong bộ sưu tập bát đĩa sứ trắng cao cấp trang trí hình rồng và đồ nội thất thời Lê sơ”.
Một chiếc bát sứ (trái) được trưng bày tại triển lãm “Bảo vật Hoàng cung Thăng Long”. Hình ảnh: Phạm Chiêu
Hiểu con người
